گودبرداری و سازه های نگهبان
گود برداری و سازه های نگهبان
گود برداری از جمله مباحث بسیار مهم در محاسبات مهندس عمران و نیز نظارت و
اجرای ساختمان ها در عمران و معماری است که اهمیت بسیار زیادی در طرح ها و پروژه
های عمرانی و ساختمانی دارد.عدم آشنایی بخشی از جامعه فنی_اجرایی کشور با ضوابط و
دستور العمل های اصولی و علمی در زمینه گود برداری و سازه های نگهبان اعم از
محاسبه و اجرا و نیز عدم رعایت این ضوابط و دستورالعمل های موجب بروز حوادث و
صدمات جانی و مالی فراوان ناشی از این پدیده در کشور می شود.
ابتدا تعریفی از گود برداری خواهیم داشت که مطابق با تعریف سازمان ملی ایمنی و
سلامت حرفه ای ایالات متحده آمریکا OSHA مفاهیم گود برداری ذکر
شده:
طبق تعریف OSHA:(گود برداری عبارت است از هرگونه خاک برداری
،ایجاد حفره و یا فضای خالی در خاک حفر ترانشه و یا چال انداختگی در سطح خاک ناشی
از برداشتن . جابجایی خاک توسط انسان)
و طبق تعریف عنوان شده در مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان گود برداری عبارت است
از:(هرگونه حفاری و خاک برداری از تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین یا تراز زیر
ساختمان مجاور،گود برداری اطلاق می شود)
از مراحل اجرایی ساختمان پس از تهیه نقشه ها سازه و معماری عملیات خاک برداری در
واقع اولین گام در مراحل اجرای ساختمان می باشد که به صورت عملیاتی انجام می شود.
لازم میدانم در اینجا تعریفی نیز از ترانشه طبق سازمان OSHA داشته باشیم زیرا ترانشه ها نیز نوعی از گود ها
هستند که مرتبط با عملیات های عمرانی می باشند.
(ترانشه به آن گود برداری های در تراز پایین تر از سطح زمین می گویند که دارای دو
دیواره در دوطرف است،عمق آن بیش از عرض آن است و در عین حال عرض آن از 4.5 متر
بیشتر نیست)همانگونه که از تعریف بر می آید ترانشه حالت خاصی از گودبرداری
است.حفاری هایی که برای کارگذاری لوله ها در عمق و سطح زمین انجام می شود نمونه ای
ترانشه می باشد.
عمده ترین مثالهای گود برداری عبارتند از:خاکبرداری به منظور احداث زیر زمین
ها،حفر ترانشه ها به منظور لوله گذاری و سایر موارد و خاکبرداری به منظور احداث
راه ها و بزرگ راه ها.
عمق گود:
عمق گود عامل تعیین کننده نوع گود از نظر پایداری و ایمنی به گونه ای که هرچه عمق
گود کمتر باشد درصد ایمنی بیشتر است البته نوع دانه بندی خاک که آیا خاک چسبنده
است یا غیر چسبنده و توان باربری خاک،میزان رطوبت خاک در ارتباط مستقیم با عامل
عمق گود و میزان پایداری و ایمنی آن می باشند.
طبق تعریف عبارت است از (فاصله قائم بین تراز لبه گود یا تراز زمین یا ساختمان
مجاور با تراز کف گود)
عمق گود بسته به نیاز برای احداث ساختمان و یا میزان سطح آب های زیر زمینی می
تواند متفاوت باشد اما معمولن گود های بیش از 20 متر نیاز به تاییدیه های
سازمانهای ذیربط از جمله مسکن و شهر سازی دارند.
سازه های نگهبان:
جهت پایدار سازی لبه گود ها و ترانشه ها و جلوگیری از ریزش دیواره ها بر اثر عوامل
مختلف دیواره های قائم گود توسط المانهای عمودی و افقی پایدار سازی می شوند که این
المانها بطور کلی سازه نگهبان نامیده می شوند.
اهداف اصلی ایمن سازی دیواره های گود با استفاده از سازه های نگهبان بدین قرارند:
1_حفظ جان انسان های داخل و خارج گود
2_حفظ اموال داخل و خارج گود
3_فراهم آوردن شرایط امن و مطمئن برای اجرای کار
4_آماده سازی برنامه ریزی کارگاهی
سازه های نگهبان یک عضو کلیدی و بسیار مهم در
پایدار سازی گود ها هستند که علیرغم اهمیت بالا در بسیاری موارد به علت نادیده
گرفته شدن توسط سازندگان و مجریان خسارات جانی و مالی فراوانی به بار می
آورند.برخی از دلایل عدم توجه کافی سازندگان ساختمان به طراحی و اجرای سازه های
نگهبان در گود برداری ها به شرح زیرند:
_موقتی بودن آنها:نگاه غالب در تعدادی از مهندسان و مجریان آنست که وظیفه مهندسان
محاسب فقط به طراحی و محاسبه سازه های دائم محدود می شود و در نتجه طراحی و محاسبه
سازه های وقت را بر عهده مهندسان ناظر،تکنسین ها و استاد کاران ساختمان می گذارند
_موقت بودن اینگونه سازه ها موجب برداشت اشتباه مبنی بر عدم نیاز به آنها و یا
اهمیت بسیار کمتر آن ها می شود.
_طراحی و اجرای این نوع سازه ها عموما نیاز به نیروی انسانی با دانش و تجربه کافی
در زمینه خاص مورد نظر دارد.
_رفتار خاک بسیار پیچیده است پس مقتضی است که هرگونه فروریزش در خاک حتا خاکهایی
هم که به ظاهر چسبندگی و پایداری ظاهری دارند پیش بینی گردد.
_شکل ظاهرن پایدار گود های ناایمن خطری را که در آن نهفته است از ما پنهان می دارد
رد حالی که باید این نکته را مورد توجه قرارداد که گود ها مانند مین های کوچکی
هستند که تا پیش از انفنجار آنها نمی توان ابعاد کامل خطر آن ها را دریافت.
انواع سازه های نگهبان:
1_سازه های نگهبان خرپایی
2_سازه های نگهبان به روش مهار متقابل
3_سازه های نگهبان از نوع شمع یا تیر های طره ای قائم
4_روش دیواره دیافراگمی
5_روش سپر های شمع ریزی
6_روش سپر کوبی
7_روش نیلینگ یا دیوار های خاک دوزی شده
8_روش آنکراژ یا دوخت به پشت
9_روش دیوار پرلنی
10_روش المانهای کششی
11_المانهای افقی و مایل